ریسک‌پذیری و اینکه بسیاری از افراد دوست دارند خودشان را در موقعیت های خطرناک و حتی کشنده قرار دهند برای بعضی ها جزوی از زندگی و برای برخی دیگر مصداقی از دیوانگی است. برای کسی که زندگی آرام و یکنواخت را دوست دارد حتی تصور کارهای خطرناک و با ریسک بالا مانند پریدن از ارتفاع سخت است. با وجود این، همیشه ریسک‌پذیری به دلیل عملکرد نامناسب مغزی یا اختلال روانی نیست. بهروز بیرشک، روانشناس، در گف ...
اعتیاد به ریسک‌پذیری اختلال روانی است
ریسک‌پذیری و اینکه بسیاری از افراد دوست دارند خودشان را در موقعیت های خطرناک و حتی کشنده قرار دهند برای بعضی ها جزوی از زندگی و برای برخی دیگر مصداقی از دیوانگی است. برای کسی که زندگی آرام و یکنواخت را دوست دارد حتی تصور کارهای خطرناک و با ریسک بالا مانند پریدن از ارتفاع سخت است. با وجود این، همیشه ریسک‌پذیری به دلیل عملکرد نامناسب مغزی یا اختلال روانی نیست. بهروز بیرشک، روانشناس، در گفت‌وگو با «آرمان» ریسک‌پذیری را تا حد زیادی ناشی از خصوصیات شخصیتی افراد می داند و معتقد است: «پرش از ارتفاع یا ورزش های پرخطر دیگر فقط به این دلیل از سوی بعضی افراد انجام می شود که خصوصیات شخصیتی آنها هیجان پذیر است و نمی توانند بدون تجربه این هیجانات زندگی کنند.»
ریشه های میل ریسک‌پذیری در افراد مختلف چیست؟
ریسک‌پذیری و میل به خطر کردن، هم ریشه های ژنتیکی دارد و هم تا حد زیادی در محیط زندگی فرد ریشه دارد. اینکه افراد در چه محیطی بزرگ شده باشند و در خانواده چقدر برای این ریسک‌پذیری به آنها بها داده و یا تشویق شده باشند، تاثیر زیادی در افزایش این تمایل در افراد دارد و بنابراین محیط هم به اندازه عوامل ژنتیکی موثر است.
این میل به خطر کردن چه زمانی جنبه اختلالی مرض پیدا می کند و باید درمان شود؟
بستگی دارد ریسک‌پذیری در وجود افراد تا چه اندازه جنبه های بیمارگونه داشته باشد. برای مثال برخی کارهای ریسکی را تجربه می کنند، چون تمایل دارند جنبه های مختلف زندگی را تجربه کنند و در واقع این ریسک‌پذیری در اثر تجربه گرایی آنهاست، در حالی که بعضی افراد در تجربه‌های آنی خود احساس می کنند چاره ای جز ریسک ندارند و در واقع تن دادن به موقعیت های خطرناک را جزوی از زندگی عادی تلقی می کنند. افرادی که ریسک‌پذیری زیادی داشته و با ضررهای زیادی روبه‌رو بوده اند در حالی که نمی توانند این رفتارها را ترک کنند این خطرپذیری در وجودشان جنبه مرض پیدا می کند. در این شرایط باید از طریق روان درمانی و جلسات مشاوره فرد را آگاهی داده و او را به تبعات رفتارهایش واقف ساخت.
در حالی که ریسک‌پذیری در مورد برخی افراد لازمه پیشرفت و موفقیت است و حتی عنوان می شود بدون ریسک نمی توان به موفقیت رسید، تشدید این رفتار اختلال تلقی می شود. چگونه می توان بین این دو جنبه ریسک‌پذیری تمیز قائل شد؟
خصوصیات شخصیتی افراد در این زمینه بسیار موثر است. بعضی افراد به طور کلی شخصیت‌های آرامی دارند و برای هر کاری فکر کرده و جوانب آن را در نظر می گیرند. این افراد اگر از لزوم انجام کاری مطمئن نباشند و در مورد آن به اندازه کافی نیندیشیده باشند، آن را انجام نمی دهند. در مقابل این افراد شخصیت هایی قرار دارند که رفتارهای تهاجمی داشته و در کمترین زمانی تصمیم گرفته و اقدام می کنند. شخصیت‌های آرام در مقابل شخصیت‌هایی که هیجان خواهی بخشی از زندگی آنهاست و اکثر مردم از نظر خصوصیات شخصیتی جزو یکی از این گروه ها هستند. کسانی هستند که به ورزش‌های پرهیجان می پردازند، زیرا این ورزش این افراد را ارضا می کند. پرش از ارتفاع یا ورزش های پرخطر دیگر فقط به این دلیل از سوی بعضی افراد انجام می شود که خصوصیات شخصیتی آنها هیجان‌پذیر است و نمی توانند بدون تجربه این هیجانات زندگی کنند. افراد با ویژگی شخصیتی هیجان پذیر نمی‌توانند آرام جایی قرار بگیرند و دائما جنبه های مختلف زندگی برایشان تنوع و هیجان ایجاد می کند. اشکال کار این است که اگر این افراد به هیجان و کاری که برای تخلیه آن انجام می‌دهند به درستی فکر کنند این مشکلات زیادی را برای آنها به وجود می آورد. در خانواده ها و در ازدواج ها زوجی که هر دو میزان هیجان خواهی زیادی دارند بهتر می‌توانند با یکدیگر کنار آمده و در کنار هم زندگی کنند و این هیجان حتی تجربیات و لذت‌های مشترکی را برای آنها ایجاد می‌کند، در حالی که قرار گرفتن یک زوج هیجان طلب در کنار یک فرد آرام نیز به همان اندازه مشکل آفرین است. فرد آرام زندگی یکنواخت و آرامی دارد و تغییری در ظاهر و حتی لباس پوشیدن خود ایجاد نمی‌کند و اینها برای یک شخصیت هیجان طلب قابل تحمل نیست. مساله مشکل آفرین در مورد شخصیت های هیجان‌طلب، عدم تعمق آنها در انجام کارهاست و این فکر نکردن و ناگهانی عمل کردن معمولا نتایج درستی را به بار نمی آورد.
آیا جوانان بیشتر از سایر گروه های سنی هیجان‌طلب هستند و آیا در ایران به دلیل نبود فضای تفریح و سرگرمی این هیجان خواهی در جوانان بیشتر نیست؟
جوانان در مقایسه با سایر گروه های سنی مانند کودکان و بزرگسالان، هیجان طلبی بیشتری دارند. جوانان به اقتضای سنی، در گروه های سنی و محیط های مختلفی قرار دارند که می‌توانند با تایید و بزرگ جلوه دادن این ریسک ها انگیزه انجام آن را مضاعف کنند. با افزایش سن، آرامش فرد بیشتر شده و هیجان او کمتر می شود. در سنین بالا تعمق و اندیشه غالب می‌شود، اما در مورد جوانان و نوجوانان این رفتارهای هیجانی خیلی بیشتر است. در مقایسه با بعضی کشورها که امکاناتی را اختصاص می دهند تا جوانان هیجان خود را تخلیه کنند و برای این کار امکانات مختلفی را ایجاد می کنند در ایران این امکانات محدودتر است و در بسیاری از جهات محرومیت‌هایی وجود دارد. اگر هیجان در وجود جوان و نوجوان امکان تخلیه پیدا نکند، مشکلات روانی مختلفی بروز می کند.
برای درمان ریسک‌پذیری روانشناسان و روانپزشکان از چه روش های درمانی استفاده می‌کنند؟ آیا دارو درمانی موثر است یا از سایر روش‌های درمانی مانند گفتاردرمانی باید استفاده شود؟
برای درمان اختلال هیجان طلبی باید بررسی شود که این اختلال در اثر چه عارضه ای ایجاد شده است. برای مثال در بسیاری از موارد سوء مصرف مواد باعث می شود مغز نتواند عملکرد طبیعی خودش را داشته باشد و بیشتر این تحریکات به دلیل این نوع مصرف هایی است که فرد داشته است.در کنار این، بعضی مواقع این رفتارها به دلیل کژکارکردی و آسیب هایی است که به مغز فرد و سیستم عصبی او وارد شده که متخصصان مغز و اعصاب این مساله را بررسی می کنند. گرفتن نوار مغزی برای ثبت امواج مغزی توسط همکاران روانپزشک انجام می‌شود و دارو می‌تواند عاملی برای تعدیل و کاهش این اثرات باشد.